Wszystkie wielkości

W cytowanym przez nas wcześniej artykule K. Adamiecki stanowczo odmawiał czynnościom sprawdzających miana kontroli, jeśli nie można usta-lić co jest wielkością wzorcową. Przypomnijmy tę znakomitą myśl pioniera naukowego zarządzania. Pisał on, że „mając do czynienia zawsze z dwoma wielkościami: jedną, przedstawiającą stan rzeczywisty i drugą – stan wzor-cowy, możemy odchylenie wyrażać w postaci różnicy tych wielkości lub też w ich stosunku. Ten drugi sposób jest lepszy gdyż daje pojęcie o stopniu od-chylenia. Ponieważ przy postępowaniu podług zasad naukowej organizacji mamy zawsze na widoku jakiś wzorzec (standard), do którego dążymy (plan wzorcowy, sposób wykonania wzorcowy, produkcja wzorcowa, rozchody wzorcowe, czas wzorcowy) i z każdym porównywanym stan rzeczywisty, przeto zjawia się konieczność ustalenia nazwy dla powyższego stosunku. Amerykanie nazywają stosunek ten wyrazem „effciency”(Adamiecki, 197, s. 237). Wyraz ten jest wyjątkowo trudny do przetłumaczenia na język polski. Już za czasów Adamieckiego zastanawiano się, który z polskich terminów jest jemu najbliższy: wydajność, sprawność, produkcyjność, skuteczność. Osobom skupionym wokół Adamieckiego wyraz wydajność wydawał się najodpowiedniejszym do określenia omawianego stosunku.

Trzeba od razu zastrzec, że wyrazu wydajność używa się często w innym znaczeniu, na przykład wydajnością nazywa niekiedy produkcję w jednostce czasu, jednak najczęściej używa go się dla określenia stosunku, wyrażającego pewien stopień doskonałości, np. wydajnością rudy nazywamy stosunek ilości otrzymanego metalu do danej ilości rudy. Ostatecznie za używaniem wyrazu „wydajność” do oznaczenia stosunku wzorcowego (stopnia doskonałości) przemówiło również i to, że wyraz ten utarł się w li-teraturze polskiej z zakresu naukowej organizacji. W celu ujednostajnienia porównań przyjęto wyrażać wydajność w procentach, mnożąc ułamek przedstawiający ten stosunek przez 1.

Wszystkie wielkości, wyrażające stan rzeczywisty, z jakimi mamy do czynienia, w stosunku do wielkości wzorcowych możemy podzielić na dwa rodzaje, a mianowicie takie, które, zbliżając się do wzorca zwiększają się lub zmniejszają się. Do pierwszego należą wszystkie wielkości wyrażające wyniki użyteczny, czyli produkcje, która na ogół powinna być jak największa, aby zbliżyć się do wzorca do drugich, wielkości, wyrażające rozchód środków wytwórczych (koszty), które powinny być jak najmniejsze, aby zbliżyć się do wzorca.